Ταξίδι στο Μαρόκο... Back

Μαρόκο (4167 μ.) Ο Άρχοντας της ερήμου

Κείμενο: Μίνα Χασάπη
Φωτογραφίες: Θ. Πεχλιβάνης, Μ. Χασάπη
 

Ένας αραβικός μύθος λέει ότι η γη ήταν ένας μεγάλος κήπος: φυλλώδεις φοίνικες, ευώδη γιασεμιά και γλυκά νυχτοπούλια γέμιζαν την πράσινη γη με το τραγούδι τους. Εκείνο τον καιρό οι άνθρωποι ήταν όλοι τίμιοι και ειλικρινείς, τόσο πολύ που η λέξη «ψέμα» ούτε καν υπήρχε. Κατόπιν κάποιος είπε ένα, μικρό και ασήμαντο αρκετό όμως για να χαλάσει το θαύμα. Ο Αλλάχ τότε τους μάζεψε όλους και είπε: κάθε φορά που θα λέτε ένα ψέμα θα πετάω ένα κόκκο άμμου. Οι άνθρωποι απόρησαν. Ένα κόκκο; Ποιος θα τον έβλεπε; Έτσι κάνεις δεν νοιαζόταν και λίγο λίγο, ψέμα στο ψέμα σχηματίστηκε η έρημος Σαχάρα. Μόνο εδώ και εκεί υπάρχουν ακόμη διάσπαρτα κομμάτια οάσεων για να θυμίζουνε τον παράδεισο που υπήρχε και αυτό επειδή δεν λένε όλα τα άτομα ψέματα. Ποιος ξέρει αν οι κάτοικοι του Μαρόκου δεν είναι ψεύτες; Σύμφωνα με το μύθο, μερικοί είναι και μερικοί δεν είναι: η γη τους είναι το ένα τρίτο κήπος και το ένα τρίτο έρημος, ένα σημάδι που ο Αλλάχ έχει ρίξει αρκετή άμμο, εν τούτοις όχι για τον καθένα. Όσον αφορά το τελευταίο τρίτο αυτό είναι ορεινό και πρέπει να θεωρηθεί ουδέτερο επειδή η ιστορία δεν μιλά γι’ αυτό.
Το Μαρόκο των κήπων είναι στα βοριοδυτικά όπου υπάρχουν δέντρα, αμπελώνες και πολυτελείς πόλεις. Η έρημος εκτείνεται στην ανατολή και στο νότο. Τα βουνά έρχονται στο τέλος. Τα βουνά έρχονται στο τέλος: στον ακριανό βορά βρίσκεται η οροσειρά Ριφ και οι τρεις κεντρικές αλυσίδες πολύ διαφορετικές η μια από την άλλη, αν και τα ονόματά τους είναι σχεδόν τα ίδια (Μέσος, Μέγας και Άντι-Άτλας). Οι κήποι, οι έρημοι και τα βουνά είναι πολύ διαφορετικοί κόσμοι. Μόνο ένα τέχνασμα της ιστορίας θα μπορούσε να τους έχει αναγκάσει να βρίσκονται κάτω από την ίδια σημαία αυτή με το πράσινο αστέρι1 στο κόκκινο υπόβαθρο που κυματίζει παντού από τις κορεσμένες από κυκλοφορία οδούς της Καζανμπλάνκα έως την κορυφή Τουμπκάλ, την ψιλότερη κορυφή του Άτλαντα.

Είναι 29 Απριλίου 2005 Μεγάλη Παρασκευή 11.30 π.μ. τοπική ώρα. Η πολυμελής ομάδα (74 άτομα) του Ε.Ο.Σ. Αχαρνών, μεταξύ τους ο Θανάσης και εγώ, μόλις έχει προσγειωθεί στο αεροδρόμιο του Μοχάμεντ του πέμπτου στην Καζανμπλάνκα. Η πτήση μας επεισοδιακή, μετά από καθυστέρηση μια ημέρας και αναγκαστική διαμονή στη Ρώμη, η Alitalia μας επέτρεψε τελικά να συνεχίσουμε το ταξίδι μας. Στο αεροδρόμιο πρέπει να περιμένουμε αρκετή ώρα για να περάσουμε από τον έλεγχο των διαβατηρίων. Οι κανόνες εισόδου στη χώρα είναι αρκετά τυπικοί. Αφού συμπληρώσαμε μια ειδική κάρτα με τα στοιχειά μας, έπρεπε να περιμένουμε αρκετή ώρα για την καταθέσουμε στον έλεγχο και να πάρουμε το δελτίο εισόδου στη χώρα. Το πορτραίτο του βασιλιά Μοχάμεντ του έκτου δεσπόζει παντού. Παρατηρώ τον κόσμο γύρω μου. Από τους ντόπιους άλλοι είναι ντυμένοι παραδοσιακά και άλλοι όχι. Το Μαρόκο είναι το πιο δυτικό σε νοοτροπία από τις Αραβικές χώρες και στο παρελθόν ήταν γνωστό ως Αλ Μαγκρέμπ (η γή της Ανατολής όπου ο ήλιος δύει). Στη "γη της Ανατολής που ο ήλιος δύει" άνθισε ένας πολιτισμός, αραβικός μεχρί ενός σημείου αλλά για τους κατοίκους του Μαγκρέμπ είναι όλοι απόγονοι Βερβερίνων, αυτόχθονες της Βορείου Αφρικής. Γι’ αυτό ακόμα και σήμερα στέκεται στο μεταίχμιο ανατολής και δύσης. Είναι μια μοντέρνα ισλαμική κοινωνία με δυτικά πρότυπα, ενώ οι γυναίκες συμμετέχουν ενεργά σε όλες τις κοινωνικές θέσεις, όπως το δημόσιο (63% των δημοσίων υπαλλήλων είναι γυναίκες) και τη κυβέρνηση, χωρίς ενδυματολογικούς περιορισμούς.


Η ιστορία αυτής της χώρας αρχίζει πράγματι πριν από χιλιάδες χρόνια με την κατοίκιση της απο τις τρείς φυλές των Βερβερίνων οι οποίες προέρχονται απο τις ορεινές περιοχές του Άτλαντα. Αργότερα οι Ρωμαίοι κέρδισαν ένα σημαντικό κομμάτι σε αυτή την γωνιά της Βορείου Αφρικής μέχρι την σταδιακή τους υποχώρηση, λόγω της μεγάλης επέλασης του Ισλάμ τον 7ο μ.χ. αιώνα, όταν τα αραβικά στρατεύματα έκαναν επέλαση στις ακτές της Βορείου Αφρικής και την Ισπανία. Μεταξύ 786-1907 μ.Χ. έξι δυναστείες σουλτάνων επικράτησαν, οι Ιντρισίδες, Αλμοραβίδες, Αλμοάδες, Μαρινίδες, Σααδίνες και Αλαουίτες και τέσσερις «αυτοκρατορικές» πόλεις χτίστικαν, το Μάρακες, η Φες, το Ραμπάτ και η Μεκνές. Αργότερα καθώς η αποικιοκρατία επικράτησε στην Αφρική, η Συνθήκη της Φές το 1912 μοίρασε μεγάλο κομμάτι του Μαρόκου στη Γαλλία και ένα μικρότερο του βορά στην Ισπανία. Μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο οι εξεγέρσεις κατά των Γάλλων πήραν βίαιη τροπή και το 1953 ο σουλτάνος Μοχάμεντ ο πέμπτος εξορίστηκε από το Μαρόκο. Το 1955 επέστρεψε και η χώρα απέκτησε την ανεξαρτησία της. Μετά την ανεξαρτησία ο σουλτάνος Μοχάμεντ ο πέμπτος έγινε βασιλιάς και αργότερα τον διαδέχτηκε ο γιός του Χασάν ο δεύτερος, που παρότι έκανε κάποιες δημοκρατικές κινήσεις, ήταν αρκετά συγκεντρωτικός. Μετά το θάνατο του, το 1999 ανέλαβε ο γιός του Μοχάμεντ ο έκτος ο οποίος υιοθέτησε ένα πιο αναμορφωτικό πρόγραμμα προσπαθώντας να αντιμετωπίσει τα μεγάλα αναπτυξιακά προβλήματα της χώρας, όπως υψηλή ανεργία, φτώχια και αναλφαβητισμό. Το σημερινό πολίτευμα του Μαρόκου είναι βασιλευομένη δημοκρατία με κοινοβούλιο εκλεγμένο από το λαό.
 
 
Ο μιναρές Κουτουμπιά στο Μάρακες
 
Στο αεροδρόμιο της Καζαμπλάνκα επιβηβαζόμαστε στα λεωφορεία και κατευθυνόμαστε 200 χιλιόμετρα μακριά προς το Μαρρακές. Στη διαδρομή μας περνάμε από εκτάσεις γεμάτες φραγκοσυκιές, ελιές, καλαμπόκια και ευκάληπτους. Ο Άτλαντας έχει φροντήσει το Μαρόκο να είναι χώρα έφορη με πολύ νερό και αρκετά υδροηλεκτρικά φράγματα.
 
 
Τα σούκς (αγορές) του Μάρακες
 
Το Μαρόκο των κήπων και των σουλτάνων δεν μπορεί παρά να αρχίζει απο το Μαρρακές, την πιο πολυαγαπημένη και τραγουδισμένη αυτοκρατορική πόλη. Κόκκινα σπίτια και μεγάλοι φοίνικες με φόντο τις Χιονισμένες κορυφές του Άτλαντα, μιναρέδες και πολυτελή ξενοδοχεία, σούκς (αγορές) και γήπεδα γκόλφ, συνθέτουν ένα σκηνικό που το έχουν αγαπήσει πολλοί συγγραφείς, τραγουδοποιοί, σκηνοθέτες, πολιτικοί και εξέχουσες προσωπικότητες. Παρόλο αυτά η πόλη ιδρύθηκε για ένα πολύ διαφορετικό σκοπό από την ανατολίτικη παραμυθένια όψη της. Ήταν το έτος 1070 μ.Χ. το Ισλάμ κέρδιζε έδαφος και ένας χαρισματικός σουλτάνος της Σαχάρα, ο Γιουσέφ Μπιν Ταχσίν άρπαξε το ξίφος του και το Κοράνι2 και όρμηξε βόρεια προς αναζήτηση ψυχών και γής. Εκεί κάπου έχτισε ένα ψυλό επιβλητικό κάστρο όπου αργότερα ήκμασε ως πολιτιστικό και καλλιτεχνικό κέντο στα χρόνια του γιού του Αλί, ο οποίος έφτιαξε την Κεττάρα (ένα υπόγειο σύστημα καναλιών) που μέχρι και σήμερα τροφοδοτεί τους κήπους της πόλης με νερό.
 
 
Το παλάτι Μπαχιά (Μάρακες)
 
Μουσουλμανικά τεμένη, σούκς, ο μιναρές της Κουτουμπιά. Το Μαρρακές ξεχιλίζει από ατμόσφαιρα. Το καλύτερο μέρος είναι η διάσιμη πλατεία Τζεμάα-Έι Φνά όπου κάθε μέρα η πολύχρωμη μαγία του Μαγκρέμπ αναπαριστάται. Εποικείται από τους παραμυθάδες, τους ζογκλέρ, τις χαρτορίχτρες, τους μάγους, τους γητευτές φυδιών και μορφές ανθρώπων σαν από άλλο κόσμο. Καθώς σουρουπώνει βρισκόμαστε και εμείς εκεί για να αφουγκραστούμε ήχους και εικόνες. Τα φώτα από τις υπαίθριες καντίνες ανάβουν και οι ψήστες μας καλούν να κάτσουμε στα τραπέζια τους για να γευτούμε τις λιχουδιές τους. Τους προσπερνάμε και στεκόμαστε μπροστά σε έναν γητευτή φιδιών. Με λίγα ντιρχάμ 3 ένα φίδι αρχίζει να λικνίζεται στους ήχους της φλογέρας. Ο Θανάσης είναι πιο αποφασιστικός και πλησιάζει κοντά για να το φωτογραφίσει. Αλλά το δύστυχο αυτό ερπετό μόνο να το λυπάσαι είναι. Φοβισμένο έτσι όπως είναι και κουφό (τα φίδια δεν έχουν ακοή), κάνει κάτι κινήσεις για να αποφύγει τη φλογέρα από την οποία έχει φάει πολύ ξύλο. Σε μια άκρη τραβεστί χορεύουν το χορό της κοιλιάς φορώντας φερετζέ. Πιο εκεί μια ύπαρξη με το βλέμμα τρελού φυλάει στο στόμα μια αλεπού της ερήμου. Αν χρειαστείτε οδοντίατρο υπάρχει και αυτός στην πλατεία. Σας περιμένει μπροστά σε ένα τραπέζι όπου τα βγαλμένα δόντια σχηματίζουν σωρό!
 
 
Υπαίθριο εστιατόριο στην πλατεία Τζεμάα-Έι Φνά
 
Ο Γιουσέφ δεν είχε καμία σχέση με όλο αυτό. Αυτή η εύθυμη και δονούμενη ατμόσφαιρα είναι μάλλον μια αναγέννηση της ψυχής του Αμέντ Αλ Μανσούρ, σουλτάνου μιας άλλης δυναστείας, των Σααδίνων. Ήταν αυτός που το 1500 μ.χ. έκανε το Μαρρακές έναν ναό της εκλεπτυσμένης διαβίωσης, της πληθωρικότητας όχι μόνο στα τείχη και τα μουσουλμανικά τεμένη, αλλά και στην κοσμική τέχνη, στα λουλούδια, στα παιχνίδια, στα καλά τρόφιμα. Πολλά ίχνη εκείνου του συβαριτικού κόσμου των Σααδίνων παραμένουν στον τρόπο μαγειρέματος και όχι μόνο στο Μαρρακές. Η μαροκινή κουζίνα είναι η καλύτερη του αραβικού κόσμου, ίσης αξίας με αυτή του Λιβάνου. Μεταξύ των διασημότερων πιάτων είναι το κουσκούς (βρασμένο στον ατμό με λαχανικά ή κρέας) που είναι και το εθνικό φαγητό, αρκετά γνωστό στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αφρική. Πιο χαρακτηριστικά μαροκινό είναι το ταζίιν (κοτόπουλο ή ψάρι με λαχανικά και δαμάσκηνα, μαγειρεμένο σε ένα πήλινο σκεπαστό σκεύος) και η μπστίλλα (μια πλούσια πίτα με γέμιση από κρέας περιστεριού, ζάχαρη, αμύγδαλα και σαφράνι). Η ισορροπημένη γλυκόξινη γεύση τους είναι κατά κάποιο τρόπο μια αντανάκλαση της χώρας, όπου η ζάχαρη παίζει έναν σημαντικό ρόλο.
 
 
Στην πλατεία Τζεμάα-Έι Φνά τα φίδια έλκουν την προσοχή των περαστικών
 
Μεγάλο Σάββατο, 30 Απριλίου και η μέρα είναι αφιερωμένη στο Μαρρακές. Ξεκινάμε από τον μιναρέ της Κουτουμπιά το χαρακτηριστικό ορόσημο της πόλης. Το βλέπουμε μόνο από έξω γιατί η εισόδος επιτρέπεται μόνο σε μουσουλμάνους. Χτίστηκε από τους Αλμοάδες στα τέλη του 12ου αιώνα μ.Χ. και είναι ο πιο καλοδιατηρημένος και παλιός από τους τρείς διάσημους μιναρέδες αυτής της δυναστείας των σουλτάνων (οι άλλοι δύο είναι ο Τουρ Χασάν στο Ραμπάτ και ο Γιράλντα στη Σεβίλλη της Ισπανίας). Εντυπωσιακά ψιλός με τρείς μπάλες στην κορυφή του από χρυσό, ασήμι και μπρούτζο, μου φαίνεται ότι ο άνθρωπος προσπαθεί με τα έργα του να φτάσει ψηλά στον ουρανό εκεί που είναι ο Θεός.
 
 
Παιδιά στην κοιλάδα του χωριού Aroumd
 

Πιο ενδιαφέρον παρουσιάζει το παλάτι Μπαχία στη μεντίνα του 19ου μ.Χ. αιώνα. Ήταν η κατοικία του Μπού Αμέντ, βεζίρη του Σουλτάνου Αλ Χασάν του πρώτου. Πολλά ριάντ (τυπική άραβο-μουσουλμανική κατοικία), συντριβάνια και σκιεροί κήποι. Στο κέντρο του παλατιού δεσπόζει η μεγάλη αυλή με το εντυπωσιακό μαρμάρινο δάπεδο διακοσμημένο με τα περίφημα πλακίδια σμάλτου ζέλιγκ. Ο βεζίρης ζούσε εκεί με τις τέσσερις γυναίκες και τις εικοσιτέσσερις παλλακίδες του. Τα δωμάτια που βρίσκονται γύρω από τη μεγάλη αυλή είναι άδεια αλλά στολισμένα με βιτρό στα παράθυρα και οι οροφές φιλοτεχνιμένες με ξύλο κέδρου από τα βουνά του Άτλαντα. Παίρνουμε κάποια μηνύματα για τον τρόπο ζωής στο παλάτι: ο γυναικωνίτης και το δωμάτιο της προϊσταμένης του χαρεμιού, το δωμάτιο της υποδοχής, της προσευχής, της διασκέδασης. Στο δωμάτιο της τιμωρίας ο βεζίρης τιμωρούσε τις γυναίκες που τον απαρνιόντουσαν βάζοντας τις στα ειδικά θεωρία να τον βλέπουν ενώ είχε ερωτικές περιπτύξεις με άλλες γυναίκες.

Βγαίνοντας από το παλάτι κάνουμε μια σύντομη βόλτα στην εβραϊκή συνοικία Μελλάχ η οποία χτίστηκε τον 16ο αιώνα από τους Σααδίνους. Μια πολύβουη συνοικία με πολλά μαγαζιά να πουλάνε διαφόρων ειδών καθημερινής χρήσης πράγματα, τα μισά από τα οποία βρίσκονται στο πεζοδρόμιο. Αυτοκίνητα, μηχανάκια, ποδήλατα και κάρα κινούνται με ξέφρενους ρυθμούς, ενώ οι πεζοί πετάγονται σαν τα μανιτάρια. Ένας καφετζής μεταφέρει την παραγγελία του οδηγώντας το ποδήλατο του με το ένα χέρι στο αντίθετο ρεύμα. Προχωράμε προς την μεντίνα. Εδώ δεν κυκλοφορούν αυτοκίνητα παρά μόνο ο αραμπάς που μεταφέρει εμπορεύματα και στο πέρασμα του φωνάζει «Μπαλάχα!». Τα στενά δρομάκια αναδυκνύουν έντονες μυρωδιές δυσωδίας και τσίκνας. Τα σούκς του Μαρρακές είναι από τα καλύτερα του Μαρόκου και πουλάν υψηλής ποιότητας χειροτεχνήματα αλλά και πολλά σκουπίδια. Δεν σταματάμε για αγορές παρά μόνο σε ένα εργαστήριο μυρωδικών και βοτάνων οπού μας γίνεται μια επίδειξη. Φτάνουμε στην πλατεία Τζεμάα – Έι Φνά. Από εκεί παίρνουμε το λεωφορείο για να πάμε στον κήπο Jardin Majorelle, έναν μυστηριακό κήπο με φυτά από όλη τη γη που εμπνεύσθηκε και δημιούργησε ο ζωγράφος Jacque Majorelle το 1947.

Αργά το μεσημέρι αποφασίζουμε να περπατήσουμε μόνοι μας στους δρόμους της πόλης, να γνωρίσουμε την καθημερινότητα της. Κάποιος μας πλησιάζει: " Kif, kif monsieur". Πουλάει κιφ, το μαροκινό ναρκωτικό. Η ζωή είναι δύσκολη εδώ. Πέρα από τα πολυτελή ξενοδοχεία και τα πανάκριβα αυτοκίνητα ο κόσμος ζει στο όριο της απόλυτης φτώχιας. Οι τιμές στα ξενοδοχεία και τα καταστήματα που προορίζονται για τους τουρίστες είναι ευρωπαϊκές. Στα υπόλοιπα είναι πολύ χαμηλές. Καθόμαστε να πιούμε ένα τσάι δυόσμου (υπέροχο μαροκινό αρωματικό τσάι που σερβίρεται μαζί με τα φύλλα) σε ένα μαγαζάκι. Στα πόδια μας βρομιές και γύρω από την κουζίνα πολλές μύγες. Αυτό είναι το Μαρόκο του απλού λαού, αυτού που ζεί με τα 150-200 ευρώ βασικό μισθό το μήνα. Αλλά σήμερα είναι Μεγάλο Σάββατο και προσδοκούμε Ανάσταση Κυρίου και των δικών μας ψυχών. Μοναδικό μας καταφύγιο το ωραίο μας ξενοδοχείο. Εκεί δίπλα στην πισίνα και το μπάρμεκιου ψέλνουμε το «Χριστός Ανέστη», τσουγκρίζουμε κόκκινα αυγά και διαλογιζόμαστε για το μέλλον αυτού του κόσμου. Ποίοι είμαστε εμείς για να αλλάξουμε τον κόσμο; Ο καθένας από μας σαν ένας κόκκος άμμου...
Κυριακή του Πάσχα (1 Μαϊου), στον πηγεμό προς την Εσσαουρία. Στη διαδρομή περνάμε από την έφορη πεδιάδα Ελ Χάουζ με αρκετές καλλιέργειες από ελιές και αργότερα από την άγονη Αμπτό όπου δεν υπάρχει τίποτα παρά μόνο χώμα και καμήλες. Παραπέρα υπάρχουν τεράστειες εκτάσεις με αργκάν που η καλλιέργεια του προστατεύεται από την Unesco επειδή φυτρώνει μόνο στο Μαρόκο και στο Μεξικό. Σταματάμε σε μια βιοτεχνία για να δούμε από κοντά τον τρόπο επεξεργασίας του. Από τον καρπό του αργκάν που μοιάζει με αμύγδαλο παράγεται υψηλής ποιότητας λάδι το οποίο χρησιμοποιείται στη μαγειρική αλλά και σαν βάση για τα γυναικεία καλλυντικά. Γυναίκες καθισμένες κάτω τρίβουν έναν πλήθινο μήλο για να βγεί ο χυλός. Η εικόνα θυμίζει αγροτική παραγωγή δεκαετίας του 1950.

"Εσσαουρία" στα πορτογαλικά σημαίνει καλοσχεδιασμένη πόλη. Προορισμός των ανεξάρτητων ταξιδιωτών και ιδιαίτερα των windsurfers έχει μια αλοτινά ρομαντική ατμόσφαιρα. Τα κύματα του Ατλαντικού σκάνε μπροστά στην τεράστια παραλία, όπου γυναίκες και άντρες περνούν την ώρα τους νωχελικά, ενώ οι νέοι πέζουν μπάλα. Στο φόντο τα καφετιά κάστρα, μια ενδιαφέρουσα μίξη πορτογαλικής, γαλλικής και βερβερίνικης αρχιτεκτονικής και μέσα ήσυχα δρομάκια, φιλικά καφέ και μικρά μαγαζάκια με ξυλόγλυπτα τούγιας. Μόνιμος κάτοικος της για πολλά χρόνια ήταν ο Jimmy Hendrix και ήταν φημισμένο στέκι πολλών καλλιτεχνών και χίπιδων. Ουραγός εκείνης της εποχής παραμένει το φεστιβάλ Γκνάουα 4 που γίνεται κάθε Ιούνιο με φολκόρ μουσική αφρικανικών φυλών. Απέναντι από το λιμάνι και δίπλα στη ψαραγορά υπάρχουν πολλά υπαίθρια μαγαζάκια που ψήνουν φρέσκα ψάρια, γαρίδες και αστακούς. Βλέπω και ένα μικρό καρχαριάκι. Τα τραπέζια γεμάτους τουρίστες Ισπανούς και Γάλλους κυρίως μεμονωμένοι που ταξιδεύουν με τα αυτοκίνητα τους. Και για μας το πασχαλινό γεύμα περιλαμβάνει ψάρια Εσσαουρίας σε μια διπλανή ταβέρνα.
Ανάβαση στον Άτλαντα

Τα τοπία αλλάζουν γρήγορα καθώς από τις ακτές του Ατλαντικού που ήμασταν χθές, σήμερα (Δευτέρα 2 Μαίου) βρισκόμαστε στο χωριό Imlil σε υψόμετρο 1700μ. Η άφιξη μας στο χωριό αποτέλεσε γεγονός. Πλήθος μικροπωλητών μας περικυκλώνουν προσπαθώντας να πουλήσουν την πραμάτεια τους, ενώ τα παιδιά μαζεύτηκαν γυρώ μας και παρακολουθούν κάθε μας κίνηση. Ετοιμάζουμε τα σακίδια μας, φορτώνουμε κάποια πράγματα στα μουλάρια και ξεκινάμε σιγά – σιγά με αρχηγό έναν Μαροκινό οδηγό βουνού τον Μοχάμεντ. Είμαστε μεγάλη ομάδα, περίπου 35 άτομα και έχουμε αργό ρυθμό. Στόχος μας είναι να φτάσουμε στο καταφύγιο Nelter στα 3207μ. Το μονοπάτι που ακολουθούμε περνάει μέσα από το χωριό και περιφερειακά από κάποιους μικρότερους οικισμούς με χωμάτινα σπίτια. Σε μια ώρα φτάνουμε στο χωριό Aroumd (το τελευταίο χωριό που έχει τηλέφωνο). Από εκεί περνάμε μια κοιλάδα όπου στις όχθες του ποταμού γυναίκες πλένουν το νοικοκυριό τους. Ανηφορίζουμε με θέα όλη την περιοχή προς τον οικισμό Sidi Chamhararouch στα 2200μ. (πορεία 2 ώρες). Δίπλα από τα σπίτια περνάει ορμητικό ποτάμι που κατεβαίνει από τις πηγές του Άτλαντα. Το προσπερνάμε και συνεχίζουμε από το μονοπάτι που φαίνεται προς τα πάνω και οδηγεί στο καταφύγιο. Εδώ το τοπίο είναι ξερό, δεν υπάρχουν δέντρα παρά μόνο απότομες πλαγιές με χιόνια που λιώνουν. Σταματάμε για να πιούμε μερικά δροσιστικά αναψυκτικά σε μια αυτοσχέδια καντίνα μέσα στον βράχο. Οι πορτοκαλάδες διατηρούνται κρύες χάρη στο λάστιχο που ρίχνει κρύο νερό και με 10 ντιρχάμ το μπουκάλι εξαφανίσθηκαν όλες στο λεπτό. Από εκεί και πέρα συνεχίζουμε κατ’ ευθείαν γιαν το καταφύγιο και σε περίπου 2 ώρες είμαστε εκεί. Συνολική διάρκεια πορείας 6 ώρες. Το καταφύγιο που ξαναχτίστηκε μετά τη φωτιά του 1999 μπορεί να φιλοξενήσει πάνω από 70 άτομα και προσφέρει φαγητά, νερό, μέχρι και ζεστό ντούζ. Είναι ιδιοκτησία του CAF (Club Alpine Francais) της Καζαμπλάνκα. Το μόνο που χρειάζεται κανείς είναι έναν υπνόσακο ή ένα σεντόνι γιατί δεν υπάρχουν κουβέρτες. Τακτοποιούμαστε στα κρεβάτια και πίνουμε ένα ζεστό τσάι δυόσμου. Κάνουμε μια μικρή πορεία προς τα πάνω, περίπου 100 υψομετρική διαφορά για να εγκλιματιστούμε καλύτερα και να έχουμε "ελαφρύ" ύπνο. Μετά το δείπνο (σούπα και μακαρόνια με τυρί) τα φώτα κλείνουν και όλοι ξαπλώνουν με τη σκέψη της επόμενης μέρας. Πως θα είναι η ανάβαση; Τι καιρό θα κάνει; Θα τα καταφέρουμε; Οι πιο ψύχραιμοι κοιμούνται, οι περισσότεροι όμως απλώς στριφογυρίζουν στα κρεβάτια τους.
 
 
Προς το χωριό Sidi Chamarouch
 
 
Στάση στη βράχινη καντίνα
 
 
Προσεγγίζοντας το καταφύγιο Nelter στα 3207μ.
 
 
Στο ξεκίνημα της ανάβασης για την κορυφή, μετά τον καταρράκτη κατευθυνόμαστε αριστερά
 
 
Πέρασμα χιονιού πριν το διάσελο της κορυφής
 
 
33 μέλη του ΕΟΣ Αχαρνών στην κορυφή Toubkal 4167m.
 
Είναι Τρίτη, 3 Μαίου και 6:15 νωρίς το πρωί ξεκινάμε την ανάβαση για την ψηλότερη κορυφή του ‘Ατλαντα. Έχει χαράξει και κάνει ψύχρα γύρω στους 5-7 βαθμούς Κελσίου. Κατ’ άλλα ο καιρός είναι εξαιρετικός. Έχει ήλιο και δεν φυσάει ενοχλητικά. Πίσω από το καταφύγιο υπάρχει ένας ημι-παγωμένος καταρράχτης. Τον περνάμε προσεχτικά και ανεβαίνουμε την απότομη πλαγιά με τη χοντρή σάρα που βρίσκεται μπροστά μας. Ο ήλιος δεν μας βλέπει και κάνει κρύο. Η πορεία μας είναι συνεχόμενα ανηφορική. Προσπαθούμε να πηγαίνουμε με τον ρυθμό μας αλλά οι οδηγίες του αρχηγού (Παύλος Παύλου) είναι να προχωράμε όλοι μαζί. Έτσι περιοριζόμαστε σε έναν πιο αργό ρυθμό που όμως είναι καλύτερα για τον οργανισμό μας σ’ αυτό το υψόμετρο. Στο βουνό βρίσκεται πολύς κόσμος που ανεβαίνει μόνος του ή με οδηγούς. Σε υψόμετρο 3900μ. περνάμε το μοναδικό χιονισμένο σημείο, γύρω στα 50μ. ανάπτυγμα. Στις 9:45 βλέπουμε την χαρακτηριστική πυραμίδα της κορυφης. Δεν υπάρχει ίχνος χιονιού και τα βράχια έχουν καλό πάτημα. Κάνουμε την τελική προσπάθεια για την κορυφή. Κάπου εκεί με πιάνει η υπνηλία του υψομέτρου. Την ξεπερνάω γρήγορα όμως και συνεχίζω αποφασιστικά. Στις 10:00 είμαστε στην κορυφή Toubkal 4167μ. Έχει ήλιο και άπνυα. Γύρω μας βλέπουμε εκατοντάδες βραχώδεις μικρότερες κορυφές. Προς την μεριά του Μαρρακές υπάρχουν σύννεφα. Βγάζουμε τις απαραίτητες φωτογραφίες κορυφής και καθόμαστε να απολαύσουμε τη θέα. Στις 11:00 αρχίζουμε την κατάβαση. Το έδαφος είναι κακοτράχαλο και απότομο ενώ ο ήλιος καίει πάνω από τα κεφάλια μας. Σε δύο ώρες ήμαστε στο καταφύγιο.
 
 
Η θέα από την κορυφή
 
Στις 14:00 η πρώτη ομάδα αναχωρεί από το καταφύγιο για το χωριό Imlil. Έχει αρκετή ζέστη και τα μουλάρια στο πέρασμα τους σηκώνουν σκόνη. Σε μια ώρα φτάνουμε στη βράχινη καντίνα και καθόμαστε να απολαύσουμε αυτό το άγριο αλλά μοναδικό τοπίο. Σε μια ώρα από εκεί φθάνουμε στο χωριό Sidi Chamarouch. Συνεχίζουμε την πορεία μας προς την κοιλάδα και σε 1 ½ ώρα είμαστε στο χωρίο Aroumd. Η ζωή των κατοίκων εδώ είναι καθαρά αγροτική. Ο χρόνος μοιάζει να έχει σταματήσει πολύ καιρό πίσω. Μικρά παιδιά παίζουν στους χωμάτινους δρόμους. Μόλις μας βλέπουν τρέχουν προς τα εμάς για καραμέλες. Τους δίνω μερικά bars δημητριακών, ότι έχει απομείνει στο σακίδιο μου. Σε περίπου 45 λεπτά έξι το απόγευμα βρισκόμαστε στην πλατεία του χωριού Imlil (συνολική διάρκεια πορείας 4 ½ ώρες). Πίνουμε τσάι ενώ περιμένουμε τους υπόλοιπους.
 
 
Ο Θανάσης και εγώ στην κορυφή
 
Στις 19:30 επιβιβαζόμαστε στο λεωφορείο και αρχίζει η ταλαιπωρία μας. Χωρίς να υπάρχει κάτι κανονισμένο για φαγητό γυρίζουμε στο Μαρρακές και ο οδηγός αναλαμβάνει να μας πάει στο εστιατόριο του φίλου του, ένα εστιατόριο πολυτελείας που μόνο σε ταλαιπωρημένους και βρόμικους ορειβάτες δεν ταίριαζε. Μετά από εκεί ξεκινάμε για την πόλη Ουαρζαζάτ που βρίσκεται στο νότιο Μαρόκο. Το λεωφορείο μέσα στην νύχτα ανεβαίνει αγκομαχόντας το πέρασμα Tizi-U-Tichka στα 2260μ. σε ένα στενό επικίνδυνο δρόμο. Τελικά φτάσαμε ζωντανοί στο ξενοδοχείο γύρω στις 1:30 π.μ. τα ξημερώματα.
 
 
Η γραφική παράσταση της ανάβασης, το υψόμετρο σε σχέση το χρόνο πορείας
 
 
Με τζίπ στην έρημο Merzouga
 
Υπάρχουν πόλεις που στα ταξίδια μας απλώς τις προσπερνάμε, είτε γιατί είμαστε περαστικοί, είτε γιατί δεν είναι αρκετά ενδιαφέρουσες με βάση τα χρονικά μας δεδομένα. Μια τέτοια είναι και η Ουαρζαζάτ (Ouarzazate) στην οποία διανυκτερεύσαμε με σκοπό την άλλη μέρα (4 Μαίου) να φτάσουμε στην Ερφούντ. Η πόλη ιδρύθυκε από τους Γάλλους μόλις το 1920 σαν τοπικό διοικητικό κέντρο. Οι άνθρωποι εδώ επιβιώνουν κυρίως από την κινηματογραφική παραγωγή. Στα κινηματογραφικά studios Atlas έχουν γυριστεί σχεδόν όλες οι ταινίες με εξωτικές σκηνές της ερήμου. Περνάμε από την κάσμπα Ταουρίρτ όπου γυρίστικε το "Τσάι στη Σαχάρα". Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική του Μαγκρέμπ είναι μοναδική: οι κάσμπες, τα κσούρ και τα ιχρέμ διασκορπίζονται κυρίως στις κοιλάδες του νότου. Οι κάσμπες είναι πυργόσπιτα, στρατιωτικά οχυρά που χτίζονταν από τους αρχαίους Λόρδους, τα κσούρ (ενικός κσάρ) είναι χωριά που εσωκλείονται σε τοίχη λάσπης, και τέλος τα ιχρέμ είναι ενισχυμένοι σιτοβολώνες που χρησιμοποιούνται ακόμα για αποθήκευση των συγκομιδών αν και ο κίνδυνος ληστείας δεν είναι πλέον πρόβλημα. Η διασημότερη περιοχή για αυτήν την αρχιτεκτονική είναι η κοιλάδα Dades βορειοανατολικά της Ουαρζαζάτ, αποκαλούμενη «κοιλάδα των χιλίων κάσμπα». Τα πιο άθικτα κσούρ βρίσκονται στη μέση των κόκκινων γρανιτών του Άντι-Άτλας και προσεγγίζονται από δυσκολοδιάβατους χωματόδρομους, όπου μόνο γαϊδούρια και τετρακίνητα οχήματα μπορούν να περάσουν.
 
 
Βραδιά με βερβερίνικη μουσική
 
Για τις εκδρομές «πακέτο» η μαροκινή Σαχάρα ξεκινάει από την Ουαρζαζάτ ακριβώς πέρα από τον Μεγάλο Άτλαντα, αλλά αυτό είναι μια επιλογή της ευκολίας, κατάλληλη για τα λεωφορία. Στην πραγματικότητα η Σαχάρα ξεκινάει πιο μακριά, στη Ζαγκόρα όπου μια πινακίδα γράφει «52 μέρες για Τουμπουκτού με καραβάνι καμήλας» ή στην Ερφούντ, όπου βρίσκονται οι βοριότεροι αμμόλοφοι της χώρας ή στην Γκουλιμίμ (Goulimime) όπου η αγορά του Σαββάτου προσελκύει εκατοντάδες νομάδες με το χαρακτηριστικό μπλέ σαρίκι. Είναι παράξενη αυτή η Σαχάρα του Μαρόκου. Δεν έχει τις τεράστιες άδειες – ξερές εκτάσεις όπως η Αλγερία και η Μαυριτανία. Η αλήθεια είναι ότι η όψη της είναι ίδια, αμμόλοφοι που συχνά μετουσιόνοτναι σε πετρώδεις σεληνιακές πεδιάδες. Αλλά εδώ οι οάσεις εμφανίζονται συχνά ανάμεσα στην άμμο και στην πέτρα και δίπλα σε ασφάλτινους δρόμους. Το σύμβολο αυτής της Σαχάρας είναι ο φοίνικας όπου σύμφωνα με ένα τοπικό ρητό «μεγαλώνει με το κεφάλι στην φωτιά και τα πόδια του στο νερό». Οι φοινικες βρίσκονται σε όλες τις οάσεις αλλά ειδικά στην Ταφιλάλτ (Tafilalt), την περιοχή γύρω από την Ερφούντ, όπου υπάρχει το εντυπωσιακό φοινικόδασος Σαχέλ με περίπου 7.000 δέντρα. Στον δρόμο μας περνάμε από το αραβική πόλη Ζοφ (Zof). Τα σινιτικά έθιμα εδώ τηρούνται αυστηρά, οι γυναίκες είναι ντυμένες με μαύρες κελεμπίες και το μόνο μέρος του σώματος τους που είναι εκτεθειμένο είναι το δεξί τους μάτι.
 
 
Ανατολή του ήλιου στους αμμόλοφους της Merzouga. Στο βάθος η Αλγερία και κάτω οι καμήλες που μας μετέφεραν εκεί.
 
Φτάνουμε στην Ερφούντ και επιβιβαζόμαστε στα τζίπ σε ομάδες έξι ατόμων για να διασχίσουμε ένα κομμάτι της ερήμου. Στη διαδρομή περνάμε από μικρούς οικισμούς με πλήθινα σπίτια. Σταματάμε για να δούμε το ηλιβασίλευμα στη μέση της ερήμου. Καταλήγουμε ένα καταυλισμό σκηνών στην έρημο της Μερζούγκα (Merzouga) κοντά στους περίφημους κόκκινους αμμόλοφους όπου θα διανυκτερεύσουμε. Οι σκηνές είναι διαμορφωμένες με κιλίμια και βελέντζες ώστε να προσομοιάζουν στον αυθεντικό τρόπο ζωής των νομάδων της ερήμου. Η ανεπανάλυπτη αυτή βραδιά κλείνει με βερβερίνικη μουσική και χορό γύρω από τη φωτιά.
 
 
Όαση δίπλα σε αυτοκινητόδρομο
 
Είναι 4 π.μ. τα ξημερώματα της Πέμπτης και μόλις έχω ανοίξει τα μάτια μου. Ετοιμαζόμαστε γρήγορα και ξεκινάμε για να δούμε την ανατολή του ηλίου στους αμμόλοφους, άλλοι με τα πόδια και άλλοι πάνω σε καμήλες. Προχωράμε γύρω στα είκοσι λεπτά με τις καμήλες και σταματάμε σε ένα πλάτωμα. Από εκεί ανεβένουμε με τα πόδια σε έναν ψηλό αμμόλοφο για να δούμε τον ήλιο να βγαίνει από τον μακρινό ορίζοντα στα σύνορα με την Αλγερία. Τα πόδια μας βουιάζουν στην ψιλή κόκκινη άμμο που λένε ότι αλλάζει χρώματα στη διάρκεια της ημέρας ανάλογα με το φως. Παραδίπλα διακρίνονται τα ίχνη που άφησε ένας σκαραβαίος καθώς περπατούσε πάνω στην άμμο.
 
 
Ο χρόνος έχει σταματίσει στη μεντίνα της Φες
 
Επιστρέφουμε στην Ερφούντ με τα τζίπ και πριν την αποχαιρετίσουμε επισκεπτόμαστε ένα εργοστάσιο επεξεργασίας απολιθωμάτων από τα οποία είναι πλούσια η περιοχή. Οι αμμωνίτες και οι τριλοβίτες ήταν αρχικές μορφές ζωής μόνιμοι κάτοικοι πριν 3 εκατομμύρια οχτακόσιες χιλιάδες χρόνια όταν ακόμη η έρημος ήταν θάλασσα. Τώρα υπάρχουν στεραιοποιημένοι σε τεράστιες πλάκες και επεξεργάζονται με ειδικό τρόπο όπου μετατρέπονται σε μπιμπελό, συντριβάνια μέχρι και νιπτήρες! Συνεχίζουμε τη διαδρομή μας μέσω του εντυπωσιακού φαραγγιού Todra . Τα βράχια του πανύψηλα προσελκύουν πλύθος αναρριχητών εδώ και πολλά χρόνια. Διασχίζουμε τον Μέσο Άτλαντα όπου εδώ την άνοιξη όλα πρασινίζουν. Ένας όχι πολύ αφρικανικός κόσμος με οπωρώνες από αμυγδαλιές και συκιές, δάση κέδρου και βελανιδιάς. Σταματάμε στο Ιφράν (Ifrane) ένα ασυνήθιστο ελβετικού ύφους χωριό σε υψόμετρο 1800μ. όπου μπορεί κανείς να μήνει στα απίθανα αλπικά σαλέ και να κάνει σκί ανάμεσα στα δέντρα όπου κάποτε κατοικούσαν πίθηκοι.
 
 
Γούρνες βαφής δερμάτων στη Φες
 
Κσούρ και σαλέ, γαίδαροι και σκί λίφτ, τα μαροκινά βουνά δεν είναι με κανένα τρόπο τα ίδια ούτε θα μπορούσαν να είναι, αφού εκτείνονται από τη Μεσόγειο μέχρι τη Σαχάρα. Αλλά έχουν ένα πράγμα κοινό: ανάμεσα στα ρέματα και τα φαράγγια ζούν κοινότητες Βερβερίνων, οι οποίοι κάποτε πήραν την θρησκεία των Αράβων αλλά όχι και τα έθιμα τους ούτε τη γλώσσα τους, ούτε τον πολιτισμό τους. Είναι διάσημοι για τα ασημένια κοσμήματα, τα πολύχρωμα υφαντά πέπλα τους, τους γεμάτους φαντασία μύθους, τις κουβέρτες και τα κιλίμια τους με σχέδια διαμαντιών τα χρώματα των οποίων διαφέρουν από μέρος σε μέρος: μπέζ για το Μέσο, κόκκινο και ώχρα στον Μεγάλο Άτλαντα, κόκκινο-άσπρο-μπλέ προς την Ουαρζαζάτ. "Βερβερίνος" είναι πραγματικά ένα γενικό όνομα που χρησιμοποιείται σε όλη τη βόρεια Αφρική για να υποδηλώσει τους διαφορετικούς λαούς. Στην Αλγερία περιλαμβάνει τις νομάδες Τουαρέγκ (Touareg) και τους αγρότες της Καβίλης (Kabylie). Οι μαροκινοί Βερβερίνοι έχουν τρείς καταγωγές (Masmuda, Sahnadja, Zenata) και είναι χωρισμένοι σε πολλές φυλές, αποκαλούμενες συχνά «Μπενοί» (γιοί) συν το όνομα της οικογένειας. Οι πρόγονοι τους είναι πολλοί όπως φαίνεται από την ποικιλία των χαρακτηριστικών γνωρισμάτων τους. Στα Ριφ υπάρχουν άνθρωποι με τα ανοιχτόχρωμα μάτια ενώ στη Ντράα έχουν σκούρο χρώμα. Μερικές φορές οι φυλές αναγνωρίζουν η μια την άλλη από τα πέπλα τους (αν μια γυναίκα φορά ένα ανοιχτό μπλέ προέρχεται από την Oukka, αν είναι μαύρο από την περιοχή Dades). Άλλες χαρακτηρίζονται από μια παραδοσιακή ικανότητα όπως οι Σούς Κλε (Sous Chleuh) της περιοχής Tafraute, διάσημοι έμποροι καρυκευμάτων. Οι Μπενί Χιλάλ (Beni Hillal) από την άλλη χαρακτηρίζονται από την απάντηση που δίνουν στο αίνιγμα «ποιό είναι το ελαφρύτερο πράγμα στον κόσμο; Ποιό καίει περισσότερο; Ποιο είναι το πιο γλυκό;» Οποισδήποτε Βερβερίνος θα πει "ενά φτερό, ένα πιπέρι και το μέλι". Μόνο ένας Μπενί Χιλάλ θα δώσει την σωστή απάντηση: " το ελαφρύτερο πράγμα είναι η πυρίτιδα στο όπλο όταν αντιμετωπίζεις τον εχθρό, αυτό που καίει περισσότερο είναι η καρδιά ενός εραστή τη στιγμή του έρωτα και το πιο γλυκό είναι να βρίσκεις μια σκηνή γεμάτη παιδιά όταν γυρνάς από ταξίδι".
 
 
Στα σούκς της Φες
 

Την επόμενη μέρα, Παρασκευή βρισκόμαστε στη Φεζ την Τρίτη αυτοκρατορική πόλη, την παλαιότερη αλλά προ πάντων την πιο αληθινή και πνευματική. Είναι αληθινή επειδή δεν έχει βάλει ποτέ ένα πρόσωπο για τους τουρίστες. Τα σούκς είναι ακόμα αγορές που πουλάν έργα τέχνης και όχι παλιοπράγματα. Το μεγάλο τέμενος Kairouyine είναι ανοιχτό μόνο για προσευχή και τα άσπρα ή γκρί περλέ σπίτια στα παλιά τετράγωνα (Fez el Bali και Fez el Jdid) παρουσιάζονται όπως ο χρόνος τα έχει διαμορφώσει χωρίς παρεμβάσεις παρά μόνο αυτή του ηλεκτρισμού. Η είσοδος στη μεντίνα ,τη μεγαλύτερη και την πιο περίπλοκη παλιά πόλη του Μαρόκου αλλά και μια από τις παλαιότερες του κόσμου, σε πάει πίσω στο μεσαίωνα. Οι δρόμοι είναι τόσο στενοί που δύο γάιδαροι με τα βίας χωράν να περάσουν. Μεταξύ των σπιτιών και των μαγαζιών ανθισμένα προάυλια και σκουπίδια. Υπάρχει έντονη μυρωδιά βρωμιάς και τσίκνας. Αλλά η Φεζ είναι επίσης το πνευματικό πρόσωπο της χώρας. Οι φασίζ, κάτοικοι της Φεζ, δικαιωματικά θεωρούν την πόλη τους πολιτιστική και πνευματική πρωτεύουσα του Μαρόκου. Αυτό καταδυκνείεται από τις πολλές μεντέρσα τα κορανικά σχολεία όπου ολόκληρες γενεές έχουν μάθει το αλφάβητο και άλλες γνώσεις. Πρωταρχικό παράδειγμα είναι το Kairouyine, το παλαιότερο ισλαμικό πανεπιστήμιο στον κόσμο, από το 859 μ.Χ. Είναι γνωστό σε όλη τη βόρεια Αφρική καθώς έχει διαμορφώσει τους ηγέτες των χωρών της. Του οφείλουμε επίσης κάτι, επειδή αιώνες πριν είχε μια μικρή αλλά σημαντική ιδέα που άλλαξε τα μαθηματικά, το νούμερο μηδέν.

Ποίοι είναι όμως οι δημιουργοί μια τέτοιας πόλης; Η δυναστεία των Ιντρισιδών που την ίδρυσαν το 789 μ.Χ., των Μαρινίδων που την διεύρυναν αλλά και οι ανώνυμοι τεχνίτες των διαφόρων λαών (Άραβες, Βερβερίνοι, Ανδαλουσιανοί και Εβραίοι) που 1200 χρόνια πριν ίδρυσαν εδώ μια παραγωγική πολυεθνική κοινότητα. Ακόμη και σήμερα η μαροκινή χειροτεχνία προσφέρει τα καλύτερα στη Φεζ, καρποί ενός κόσμου που εξαφανίζεται. Κάθε κατάστημα έχει τον μάστορα του (mallem), κάθε στενό την ειδίκευση του. Το Nejarine είναι το σουκ των ξυλουργών με έπιπλα από κέδρο. Το Seffarine, το στενό των μεταλλουργών και των βαφέων, είναι γεμάτο χάλκινα αντικείμενα και πολύχρωμες δεσμίδες μαλλιού που κρέμονται έξω στον ήλιο. Στην άκρη της μεντίνα βρίσκονται οι γραφικές υπαίθριες γούρνες φαβής των δερμάτων. Η μυρωδιά εκεί κάτω είναι πάντα τρομερή, αλλά σε όσους κατεβαίνουν προσφέρεται ένας ευώδης κλαδίσκος μέντας για να σώσουν την αίσθηση της μυρωδιάς τους. Με εκείνο τον κλαδίσκο στη μύτη μπορείς να περπατήσεις ανάμεσα στις γούρνες φυτικού χρώματος, όπου το δέρμα χρωματίζεται πριν μετατραπεί σε τσάντες, μαξιλάρια πουφ και ζώνες. Βγαίνουμε από τον λαβύρυνθο αυτής της πόλης-μνημείο της ανθρωπότητας, ζαλισμένοι από μυρωδιές και εικόνες σα να ζήσαμε ένα παραμύθι, βρώμκο αλλά πέρα για πέρα αληθινό.

Στο δρόμο από τη Φεζ προς την Καζαμπλάνκα (Σάββατο 7 Μαίου) υπάρχουν δυο ακόμα σημαντικές πόλεις. Η Μεκνές, η δεύτερη αυτοκρατορική πόλη, από μακρυά μοιάζει με ένα μακρύ φίδι περικυκλωμένη από τα 25 χιλιόμετρα τοιχών. Αναριωτιέμαι πόσοι άνθρωποι δούλεψαν για να γίνει κάτι τέτοιο. Η Μεκνές είναι δουλειά ενός σουλτάνου μόνο, του Moulay Ismail (1672-1727), της δυναστείας των Αλαουίτων. Διάλυσε την αρχαία ρωμαϊκή πόλη Volubilis για τις πέτρες της και νομιμοποίησε την πειρατία για να χρηματίσει τις εργασίες του. Κατόπιν για να γιορτάσει το δημιούργημα του αποκεφάλισε στους προμαχώνες 700 «εχθρούς» αυτούς που αντιδρούσαν στο έργο του. Είναι δύσκολο να μην αναφερθεί κανείς σ΄αυτό το γεγονός καθώς περνάμε από την πύλη Bab el Mansour, διακοσμημένη με πράσινα πλακάκια majolica. Μέσα ένας δεύτερος κύκλος τοιχών προστατεύει την βασιλική ακρόπολη Dar Kebira. Ο Ισμαήλ έζησε εκεί σε μια φαραωνική αυλή, που λένε οτι περιλάμβανε 500 παλλακίδες, 12.000 άλογα, 25.000 σκλάβους και 30.000 μαύρους εθνοφρουρούς. Οι τεράστιοι στάβλοι είναι ακόμα εκεί και αποδεικνύουν τα λεγόμενα. Τα υπόλοιπα όμως είναι σε αμφισβήτιση καθώς η πληθωρικότητα του λόρδου της Μεκνές χρησιμοποιήθηκε σαν προπαγάνδα από τους Ευρωπαίους που έψαχναν ένα άλωθι για τις αποικιοκρατικές τους φιλοδοξίες.


Η τέταρτη αυτοκρατορική πόλη Ραμπάτ, παλιός όρμος των πειρατών και σημερινή πρωτεύουσα της χώρας, φημίζεται για τις αγορές χαλιών της. Σταματάμε στο πιο δημοφιλές σημείο της, τον ημιτελή μιναρέ (εξαιτίας ενός σεισμού το 1755) Tour Hassan του μεγάλου τζαμιού που άρχισε να χτίζει ο Γιακούμπ Αλ Μανσούρ. Στο ίδιο σημείο βρίσκεται το μαυσωλείο του Μοχάμεντ του πέμπτου αφιερωμένος στον παπού του σημερινού βασιλιά.
 
 
Το μεγάλο τζαμί του Χασάν Β’ στην Καζαμπλάνκα
 

Αλλά υπάρχει και ένα τέταρτο Μαρόκο που δεν έχει αναφερθεί μέχρι τώρα. Δεν έχει κανέναν κήπο, ούτε ερήμους, ούτε βουνά, αλλά μοντέρνα κτίρια και δρόμους γεμάτους αυτοκίνητα όπως η Καζαμπλάνκα. Είναι το σύγχρονο Μαρόκο ανεξάρτητο ξανά εδώ και σαράντα χρόνια μετά από ένα αποικιακό διάστημα. Σ’ αυτό το Μαρόκο η Καζαμπλάνκα δεν είναι πλέον η μαγική και διφορούμενη πόλη που δάνεισε το όνομα της σε μια διάσημη ταινία του παρελθόντος με τους Humphrey Bogart και την Ingrid Bergman. Είναι η μητρόπολη των τριών και μισό εκατομμυρίων κατοίκων όπως όλες οι μεγάλες πολείς του κόσμου. Εδώ υπάρχει το μεγαλύτερο τέμενος στο Μαρόκο του Χασάν του δεύτερου. Εγκαινιασμένο το 1993 είναι ένα από τα θαύματα του Ισλάμ. Κόστισε 534 εκκατομύρια δολλάρια, χωράει 100.000 προσκυνυτές και έχει έναν μιναρέ 219 μέτρα ψηλό από τον οποίο εκπέμπει λέιζερ σε απόσταση 22 μιλίων προς τη Μεκκα. Εκεί, στην Καζαμπλάνκα περισσότερο από αλλού, βρίσκεται σε κίνδυνο το μέλλον αυτής της χώρας χιλιάδων ετών παλιά, πλούσια σε δόξα, τέχνη και πολιτισμό.


1. Το αστέρι του Ισλάμ είναι πεντάκτινο και συμβολίζει τους πέντε άξονες της πίστης σύμφωνα με τους οποίους α)όλοι οι μωαμεθανοί πρέπει να ομολογούν την πίστη τους ότι δεν υπάρχει άλλος θεός εκτός από τον Αλλάχ και ο Μωάμεθ είναι ο Προφήτης του, β) να προσεύχονται τρεις με πέντε φορές την ημέρα κοιτώντας προς την ανατολή, γ) για μια φορά τουλάχιστον στη ζωή τους να προσκυνίσουν στη Μέκκα, δ) ένα ποσοστό του ετήσιου εισοδήματος τους, 2-10% να το διαθέτουν για φιλοδωρίες στους αδύναμους και φτωχούς, ε) να τηρούν την νηστεία στο Ραμαζάνι.
2. Στα αραβικά Κοράνι σημαίνει απαγγελία, ποίημα.
3.Ντιρχάμ: το νόμισμα του Μαρόκου. Στα περσικά σημαίνει σκληρό μέταλλο και υποδιαιρείται σε 20 ριάλια. Η ισοτιμία του είναι 1 ευρώ = 10,5 ντιρχάμς.

4. Γκνάουα (Gnaoua): όνομα φυλής σκλάβων από την ενδότερη Αφρική.Back